اهمیت شهر اصفهان در تاریخ و فرهنگ این سرزمین بر کسی پوشیده نیست. در زمینه معماری و طراحی ساختمان نیز اصفهان سهم عظیمی در شکل دادن به سبک‌های گوناگون معماری ایرانی داشته است. بسیاری از آثاری که امروزه در دنیا به نام معماری اسلامی شناخته می‌شوند در اصفهان قرار دارند. سبک معماری این شهر، سهم عظیمی در چیزی که امروزه از آن به عنوان معماری اسلامی و ایرانی نام برده می‌شود داشته است.
تاریخچه سبک اصفهان
در اواخر دوره تیموری هرج و مرج تمام ایران را فرا گرفته بود و اقوام مختلف در نقاط مختلف ایران دست به شورش و حملات می‌زدند. یکی از آن‌ها ترکمنان قراقویونلو در غرب و شمال‌غرب ایران بودند. آن‌ها در سال ۸۰۹ یکی از نوادگان تیمور به نام میرزا ابوبکر را از تبریز بیرون راندند. در گیر و دار این کشمکش‌ها فردی به نام اسماعیل از خاندان صفوی و از نوادگان شیخ صفی‌الدین اردبیلی عارف بزرگ قرن هفتم و هشتم بعد از درگیری با آق قویونلوها و پیروزی بر آن‌ها در سال ۹۰۸ هجری در تبریز به تخت نشست.
پس از آن بسیاری از شهرهای عراق، مشرق، آسیای صغیر، لرستان، خوزستان و خراسان بزرگ را گشود، تا اینکه در سال ۹۳۰ هجری درگذشت. بعد از شاه اسماعیل، بزرگ‌ترین فرزند وی طهماسب جای او را گرفت و مدت پنجاه و چهار سال حکومت کرد. بعد از او یکی از پسرانش به نام اسماعیل به شاهی برگزیده شد و پایتخت خود را شهر قزوین قرار داد.
بعد از شاه اسماعیل دوم، برادرش محمد خدابنده و بعد از او عباس میرزا در سال ۹۹۵ به تخت نشستند. او که بعدها به شاه عباس معروف شد در ابتدا و در دوران کودکی خود حاکم هرات بود. او با روش‌های مختلف توانست دشمنان خود را سرکوب کند. در دوره او روابطی با کشورهای غربی ایجاد گردید و حتی در مورد مسائل نظامی با انگلیسی‌ها روابطی برقرار کرد. بعد از سرکوب اغتشاشات داخلی، با ازبکان جنگید و آن‌ها را نیز شکست داد. از طرف دیگر قوای عثمانی که در شمال‌غرب ایران حکومت می‌کردند از وی شکست خوردند. سپس کربلا، نجف و آذربایجان را بار دیگر فتح کرد. شاه عباس در سال ۱۰۰۶ پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و در این دوره است که شهر اصفهان به نهایت آبادی خود می‌رسد. اصفهان در این دوره تا پایان دوران حکومت سلطان حسین شهری آباد بود تا این که توسط حمله محمود افغان نابود شد.
سبک اصفهان
سبک اصفهانی دربرگیرنده شیوه‌هایی است که در نوشته‌های غربی به شیوه صفوی، افشاری، قاجاری و زند، نامیده شده‌اند. این شیوه کمی پیش از روی کار آمدن صفویان از زمان قره قویونلوها آغاز شده و در پایان روزگار محمد شاه قاجار دوره نخست آن به پایان می‌رسد. دوره دوم آن زمان پسرفت و انحطاط این شیوه است که در واقع از زمان افشاریان آغاز شده و در زمان زندیان دنبال شد ولی پسرفت کامل از زمان محمد شاه آغاز شد و دگرگونی‌های معماری تهران و شهرهای نزدیک به آن آشکار شد. البته در گوشه و کنار ایران در شهرهایی که به دور از این روند بودند، ساختمان‌های ارزشمندی ساخته شده، به ویژه خانه‌هایی زیبا که در زمان قاجاری ساخته شده است. از آن پس دیگر شیوه‌ای جانشین شیوه اصفهانی نشد.
ویژگی‌های سبک اصفهان
در سبک اصفهانی برخلاف پیچیدگی و هندسه قوی، پلان‌ها عمدتا ساده، مربع و یا مستطیل‌اند. نماها نیز ساده و یکدست و بدون برجستگی می‌باشند و سراسر با کاشی‌های معرق و هفت رنگ، انواع گچبری‌ها و آرایه‌های آجری معقلی تزئین شده‌اند.
به علاوه استفاده از گنبدهای دو پوسته پیوسته، گسسته و میان‌تهی و پوشش‌هایی چون طاق و تویزه، کاربندی و یزدی‌بندی نیز در این دوره رایج بوده است.
بناهای معروف سبک اصفهانی واقع در اصفهان
- مسجد هارون ولایت در اصفهان
- مسجد علی در اصفهان
- مسجد جامع ساوه
- میدان نقش جهان
- کاخ چهلستون در اصفهان
- کاخ هشت بهشت در اصفهان
- مدرسه چهار باغ اصفهان یا مدرسه مادرشاه
- مسجد حکیم اصفهان
- تالار اشرف در اصفهان
- پل الله وردی خان(سی و سه پل)
- پل خواجو در اصفهان
بناهای معروف سبک اصفهانی واقع در شهرهای دیگر
بر خلاف نام سبک اصفهانی، بناهای مهم این سبک تنها محدود به اصفهان نمی‌شود:
- کاخ چهلستون در قزوین
- کاخ عالی قاپو در قزوین
- کاخ صفی آباد در بهشهر مازندران
- مجموعه گنجعلی‌خان در کرمان
- پل رودخانه کوی
- باغ فین کاشان
کاروانسراها
از بناهای مهم سبک صفویه کاروانسرا‌هایی هستند که شاه عباس در سراسر ایران ایجاد کرد و باعث رونق سفر و تجارت شد.
- کاروانسرای شبلی در تبریز میانه
- کاروانسرای خان خوره در شیراز، آباده
- کاروانسرای امین آباد در شیراز، آباده
- کاروانسرای ده بید در شیراز
- کاروانسرای زین‌الدین در یزد، کرمان
- کاروانسرای زیره در کاشان، نطنز
- کاروانسرای اقبال در تاکستان، قزوین
- کاروانسرای دو کوهک در شیراز، قهلیان
- کاروانسرای سن‌سان در قم، کاشان
- کاروانسرای جاکرد در کرمان
چند نمونه معروف
مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان
این دو بنا در سال ۱۲۶۸ هجری قمری ساخته شده و علاوه بر کاربندی‌ها و یزدی‌بندی‌های بسیار زیبا دارای چند ویژگی حائز اهمیت می‌باشند: اول اینکه گنبد آن روی مجموعه ستون‌هایی قرار دارد که از ۳ طرف دیوار ندارد لذا گنبدخانه آن فضایی بسیار باز را شامل می‌شود.
دوم اینکه مدرسه آقابزرگ به اندازه نیم طبقه بالاتر از باغچال (گودال باغچه که حجره‌ها گرداگرد آن را فرا گرفته‌اند) قرار گرفته است و به این ترتیب سه بخش اصلی بنا یعنی مسجد، مدرسه و شبستان‌های آن به هم مرتبط و در عین حال مجزا می‌باشند.
مسجد امام اصفهان
یکی از بناهای بسیار زیبای معماری اصفهانی در دوره صفویه، مسجد امام اصفهان است که در ضلع جنوبی میدان نقش‌جهان واقع است. این مسجد به دست استاد علی‌اکبر اصفهانی ساخته شده است. این مسجد دارای میانسرای ۶ ضلعی منظم بوده و در گوشه جنوبی آن دو مدرسه نیز وجود دارد: مدرسه سلیمانی و مدرسه ناصری که هر دو در زمان شاه سلیمان ساخته شده‌اند.
گنبد مسجد به صورت دو پوسته گسسته ساخته شده است و سراسر دیوارها، گنبد و مناره‌ها نیز با کاشی معرق و هفت‌رنگ تزئین شده است که از جمله زیباترین آثار کاشی‌کاری ایران می‌باشند.
 |
مپسا | نرم‌افزار آنلاین حسابداری پروژه ساخت و ساز |
|---|
