طراحی فضاهای معماری نقش مهمی در زندگی انسان دارد. در واقع تمام انسان‌ها در فضا زندگی می‌کنند، حرکت می‌کنند، آموزش می‌بینند، آموزش می‌دهند و تمام فعالیت‌های اصلی و فرعی‌شان را در فضا انجام می‌دهند.
به صورت کلی همه ما و همه اشیاء و همه حیوانات در طبیعت زندگی می‌کنیم. در هزاره‌های گذشته و زمانی که انسان هنوز یاد نگرفته بود که برای خود مسکنی بسازد، طبیعت محل زندگی او بود. اما از موقعی که آموخت می‌تواند با استفاده از چادر یا مصالح برای خود خانه‌ای بسازد، خود را از طبیعت جدا ساخت. به عبارت دیگر، او فضایی را طراحی و معماری کرد که محل زندگی‌اش بود.
در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که مفهوم تعامل فضاهای معماری چه ارتباط و تاثیری با انسان‌ها دارد.
فضا چیست؟
یکی از معماران برجسته این‌گونه می‌گوید: جوهر معماری و شهرسازی، فضا است. هر رشته و تخصصی یک ابزار اصلی دارد که تمام کارها را با آن پیش می‌برد. نویسنده با کلمات کار می‌کند، نقاش با خطوط و رنگ سر و کار دارد، فیلمساز با تصاویر و البته معمار نیز با فضا کار می‌کند.
در تعریف دیگری که ارائه شده است، فضا یک خلاء در نظر گرفته می‌شود که چیزها در آن جای می‌گیرند. فضا به خودی خود چیز محسوسی نیست و نمی‌توان آن را لمس نمود. فضا هنگامی قابل بررسی است که توسط یک بنا یا ساختمان محدود شود و در این صورت است که دارای شکل و فرم و خصوصیات ویژه‌ای می‌گردد. علاوه بر محدود شدن توسط دیوار و سقف، وجود و حضور انسان‌ها و انجام فعالیت از سوی آن‌ها دیگر مواردی هستند که فضا را تعریف می‌کنند و برای آن ویژگی‌های مختلفی به وجود می‌آورند.
به جز اینکه فضا برای تعریف شدن به انسان و فعالیت او نیاز دارد متقابلا؛ انسان هم نیازی اساسی به فضا دارد و نمی‌توان او را خارج از فضا تصور کرد. حتما در فیلم‌های علمی و تخیلی بارها این تصویر را دیده‌اید که فضانوردان در خلاء گرفتار شده‌اند و در واقع در جایی هستند که هیچ چیز نیست، اما در این صورت باز هم داخل یک فضا قرار گرفته‌اند. حال شما نمی‌توانید همان فضانوردان را تصور کنید بدون اینکه فضایی برای آن‌ها در ذهن داشته باشید. بگذارید یک آزمایش انجام بدهیم، یک نفر را در ذهن خود مجسم نمایید، آشنا یا غریبه فرقی نمی‌کند. آیا می‌توانید او را بدون فضا در نظر بیاورید؟
شاید بگویید بله، من فقط تصویر آن شخص را در ذهن خودم مرور کردم. اما در ادامه از شما می‌پرسیم اگر توانستید او را در ذهن بیاورید، در واقع تصویر او را دیده‌اید. یعنی به صورت ناخودآگاه او را در فضایی روشن تجسم نموده‌اید که توانسته‌اید چهره وی را ببینید. اگر در فضایی بدون نور در نظرش می‌گرفتید که این امکان وجود نداشت. بنابراین، نمی‌توان انسان را جدای از فضا حتی تخیل کرد.
حال که این رابطه متقابل این قدر محکم و ناگسستنی است، پس باید از جهات مختلفی مورد بررسی قرار گیرد.
فضا در معماری
فضا را می‌توان از جهات مختلفی مورد بحث و بررسی قرار داد: نجوم، فلسفه، انسان شناسی، جغرافیا، علوم نظامی، دکوراسیون داخلی و …. اما زمینه‌ای که در مقاله حاضر مورد نظر ما قرار دارد، معماری است.
در بخش قبلی عنوان کردیم که فضا با چهارچوب تعریف و تعیین می‌شود. یک زمین بایر و خالی از سکنه یک فضای بزرگ و بی در و پیکر است اما اگر در همین زمین یک کلبه ساخته شود، فضایی مشخص و معین تشکیل می‌شود که دارای خصوصیات مختلفی است، از جمله: کوچک است، نور خورشید مستقیما در آن نمی‌تابد، دمای آنجا سرد یا گرم است، دیوارها مثلا قهوه‌ای رنگ هستند، سقف کوتاهی دارد. این چند ویژگی، متعلق به فضای معینی هستند که ما در آن زمین ساخته‌ایم.
پس از اینکه فضای مورد نظر و با چنین ویژگی‌هایی ساخته شد، تاثیرات مخصوصی را نیز بر انسان یا انسان‌هایی که در آنجا زندگی می‌کنند می‌گذارد. مثلا یک پیرمرد در آن کلبه زندگی می‌کند، او روزها در فضای خنک این کلبه و زیر سایه سقف آن استراحت می‌کند، از طریق پنجره‌ای که رو به جاده خاکی قرار دارد به آن جاده نگاه می‌کند، سقف کوتاه اجازه نمی‌دهد او راحت درون کلبه راه برود و مجبور است اندکی قامت خودش را خم کند. اما اگر این کلبه، فضایی بدین گونه که هست نداشت آن پیرمرد هر روز از پنجره کلبه شاید منظره دیگری را به غیر از جاده خاکی تماشا می‌کرد، مجبور نبود خمیده راه برود و شاید به خاطر اینکه از تابش مستقیم نور خورشید در امان نبود برنامه روزانه‌اش طور دیگری بود.
پس ارتباط و تعامل فضاهای معماری با انسان‌ها از کمترین سطح تا بیشترین سطح قابل تحلیل است. البته مثال کلبه و پیرمرد موردی بسیار ساده بود و در بخش بعدی مثال پیچیده‌تری را شرح می‌دهیم.
فضای ساختمان‌های مدرن و زندگی انسان
معماری مدرن در طول چند دهه‌ای که از عمر آن می‌گذرد، به ثبات کامل رسیده و حتی تغییرات بنیادینی نیز در آن پدید آمده و نتیجه این تغییرات را با معماری پست مدرن و سایر سبک‌های تازه‌تر می‌شناسیم.
اما به هر حال این سبک قدمت زیادی دارد و همیشه وقتی که بخواهیم در مقابل معماری سنتی یک مورد متضاد را نام ببریم، از معماری مدرن بهره می‌بریم. به همین خاطر برای اینکه ارتباط و تعامل فضاهای معماری را با زندگی انسان مورد بررسی قرار دهیم، این سبک مورد مناسبی به شمار می‌آید.
در طراحی و معماری مدرن، تغییرات زیادی در نمای خارجی و طراحی داخلی ساختمان‌ها پدید آمد. در ادامه، 2 مورد از تغییرات را معرفی می‌نماییم و به تشریح تاثیر آن تغییرها در ارتباط و تعامل فضا با انسان می‌پردازیم.
اولین مورد: رسیدن از نماهای پر تجمل به نمای ساده و بی تکلف
در نماهای کلاسیک، تا جای ممکن است تزئینات پرشماری استفاده می‌شود تا ظاهری لوکس و گران قیمت به ساختمان بدهند. اما ساختمان‌های مدرن با کمترین تزئینات در نمای خارجی طراحی و ساخته می‌شوند. چنین تغییری، به این دلیل است که انسان مدرن درگیر یک زندگی سریع شده که وقتی برای خاراندن سر ندارد.
در دوران گذشته، آدم‌ها به قدری وقت اضافی داشتند که برای زیباتر کردن نماهای خانه‌شان بر روی تک تک جزئیات کار می‌کردند و همه چیز را با موشکافی کردن تزئین می‌نمودند. همچنین، در آن دوران هر بنایی دارای فردیت خاص خود بود. اما در عصر مدرن، انسان دیگر فرصتی برای انجام این ریزه‌کاری‌ها نداشت و به جایش تلاش می‌کرد تا به اصولی کلی و علمی دست پیدا کند. او می‌خواست با استفاده از این اصول کلی تعداد زیادی بنا را به صورت مشابه بسازد.
شهرک‌سازی یکی از نتایج معماری‌های مدرن است. این شهرک‌ها با صرف کمترین زمان برای تزئینات به دست آمده‌اند. اما برای بررسی این تغییر در زندگی انسان، باید ببینیم که انسان سنتی که در خانه‌های مستقل و دارای فردیت زندگی می‌کرد چه سبک زندگی برای خود داشت. اما در مقابل، وقتی تعداد زیادی انسان در یک شهرک و درقالب ساختمان‌های مشابه و بدون فردیت در کنار هم زندگی می‌کنند چه تغییراتی در سبک زندگی آن‌ها به وجود می‌آید. در عصر مدرن و به خاطر زندگی در فضایی که با معماری مدرن ساخته شده، آدم‌ها کم‌تر سکوت را تجربه می‌کنند، همیشه در اجتماعات قرار دارند و بسیار کم پیش می‌آید که یک نفر با خودش برای مدتی خلوت کند، همجواری تعداد زیادی آدم موجب به وجود آمدن مد و فشن شده چرا که آن‌ها می‌خواهند در چنین شرایطی با بقیه فرق داشته باشند و بسیاری از نتایج دیگر که بعضی مثبت و بعضی هم منفی تلقی می‌شوند.
مورد دوم: استفاده از مصالح سنتی و مدرن
مصالح در کنار موارد قبلی که ذکر شدند، نقشی محوری در ساختن فضا بر عهده دارند. اگر یک فضا را با دیوارهای کاه گلی و سقف چوبی بسازیم، کیفیتش بسیار متفاوت‌تر از فضایی است که با بتن و تیرآهن ساخته شده باشد.
در معماری سنتی، از مصالح محدودی مانند کاه گل، آجر، سیمان، گچ و سنگ استفاده می‌شد ولی در معماری مدرن، مصالح تازه‌تری از جمله: شیشه، فولاد، بتن و … وارد کار شدند. به همین دلیل هم انسانی که در خانه سنتی زندگی می‌کرد، احساس ناامنی داشت و هر آن ممکن بود در اثر یک حادثه طبیعی یا غیر طبیعی خانه و کاشانه خودش را از دست بدهد. اما افراد در خانه‌های مدرن، چنین نگرانی و اضطرابی نداشته و با آسایش و امنیت بیشتری در محیط خانه زندگی می‌کنند.
افزایش آسایش و امنیت موجب شده تا انسان‌ها زمان بیشتری را در خانه بگذرانند و فعالیت‌های مختلفی را در آن فضا انجام دهند. در حالیکه در دوران کلاسیک و سنتی، خانه بیشتر فضایی برای استراحت و غذا خوردن بود و برای مثال کسی در خانه‌اش مجموعه‌ای از فعالیت‌ها نظیر: شغل، ورزش، جلسه، تفریح و … را انجام نمی‌داد. همه این تغییرات به دلیل مصالحی است که فضا را شکل می‌دهند.
ارتباط و تعامل فضاهای معماری با انسان‌ها موضوعی بود که در این مقاله با هم مورد بررسی قرار دادیم. اینکه چه عواملی بر این تعامل و ارتباط تاثیرگذار هستند و معماری و طراحی چگونه می‌توانند این ارتباطات را تغییر دهند، از جمله مسائلی بودند که در خلال این موضوع تحلیل نمودیم.
لطفا نظرات خودتان را در قسمت کامنت برای‌مان بنویسید.
 |
مپسا | نرم‌افزار آنلاین حسابداری پروژه ساخت و ساز |
|---|
