مبانی و مفاهیم گودبرداری و خاکبرداری:
گودبرداری چیست؟
گودبرداری دارای تعاریف متفاوتی است. بنا بر تعریف بند ۱۲-۹-۱-۲ مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا) به هرگونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین‌تر از سطح طبیعی زمین یا تراز زیر پی ساختمان مجاور، گودبرداری گفته میشود.
مطابق تعریف سازمان ملی ایمنی و سلامت حرفه ای ایالات متحد آمریکا (Occupational Safety and Health Administration یا به اختصار (OSHA) «گودبرداری عبارت است از هرگونه خاک برداری، ایجاد حفره یا فضای خالی در خاک، حفر ترانشه و یا چال انداختگی در سطح خاک ناشی از برداشتن و جابجایی خاک توسط انسان.»
اما اگر بخواهیم یک تعریف جامع از گودبرداری ارائه دهیم می‌توان گفت: در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی لازم میشود که زمین را به گونه‌ای خاکبرداری کرد که دیواره‌های خاکی قائم، نزدیک به قائم و یا مایل ایجاد شود که به این عملیات، گودبرداری گفته میشود. با این حال باید گفت گودبرداری و خاکبرداری ساختمان ها اقدامی بسیار حساس و مهم مراحل ساخت و ساز می باشند. به ویژه در خاکبرداری ساختمان با عمق های بیش از ۸ متر نیازمند بررسی های دقیق تر و نظارت و صرف وقت و هزینه قابل ملاحظه ای است تا جان و مال همسایگان به واسطه گودبرداری عمیق به خطر نیفتد.
در تعاریف بالا از خاکبرداری استفاده شده پس باید ابتدا با ویژگی‌های خاک آشنا شد. البته ساختار خاک به راحتی قابل دسته بندی به صورت جزئی نیست اما به لحاظ مهندسی طبقه‌بندی‌های زیادی وجود دارد که تلاش می‌کنیم به اصلی‌ترین‌های آن‌ها اشاره شود.
نکته مهم این است که در گودبرداری باید به حفظ تأسیسات و ساختمان های فنی موجود در محل پروژه توجه زیادی داشت.
ساختمان حتما باید مورد بررسی مهندس محاسب یا ناظر قرار گیرد و با توجه به نوع بنا و عمق قرارگیری پی ساختمان نسبت به کف پی مورد بررسی دقیق قرار گیرد. دوره باز بودن گود باید زمان‌بندی مشخصی داشته باشد (زمان شروع گودبرداری، زمان برپایی سازه نگهبان، زمان خاتمه گودبرداری) مهندس ناظر و در صورت لزوم نماینده شرکت مکانیک خاک باید بر عملیات گودبرداری نظارت کافی اعمال کنند. گودبرداری و اجرای سازه نگهبان باید مطابق نقشه‌های اجرایی و مشخصات اجرایی (دستی، ماشینی) و اصول فنی پیش انجام شود.
انواع گودبرداری
گودبرداری ها به دو گروه حفاظت شده یا مهاربندی شده و حفاظت نشده یا مهاربندی نشده تقسیم می شوند.
باید توجه داشت در گودبرداری های حفاظت نشده یا مهاربندی نشده پایداری شیب ها یا جداره های قائم گودبرداری ها در خاک های چسبنده بدون هیچ گونه مهاربندی توسط شرایط مکانیکی خاک تامین می شوند.
مسائل ایمنی کارگاه درحین گودبرداری
در هنگام گودبرداری باید موارد ایمنی ذیل به مورد اجرا در آید :
1- تخریب و گودبرداری تحت نظارت مهندس ناظر یا دستگاه نظارت ، توسط مجری ذیصلاح صورت پذیرد.
2- بطور روزانه آمار کارگران کارگاه به صورت دقیق با مشخصات آدرس و تلفن تماس در دفاتر مخصوص ثبت گردد
3- در همه حال شخصی جهت بررسی وضعیت ایمنی موجود و مراقبت دائم از دیواره گودبرداری و اعلام هشدار به کارگران جهت فرار از خطر، پناه گرفتن و یا هرگونه عکس العمل مورد نیاز گمارده شود. حتی المقدور درکارگا ه سیستم آژیر مناسبی جهت اعلام خطر و هشدار به کارگران و ساکنین ساختمان های مجاور نصب گردد.
4- گودبرداری به صورت مرحله ای به شکلی که در نقشه های اجرایی آمده با استفاد ه از ماشین آلات مخصوص یا روش دستی انجام پذیرد.
5- درحین گودبرداری باید روش های مرحله ای طراحی شده عیناً اجرا گردد درهیچ مرحله ای ازگودبرداری و اجرای سازه نگهبان نباید دیواره گودبرداری برای مدت زمان طولانی ر ها گردد و سرعت پی درپی مراحل انجام کار باید حفظ گردد.
تقسیم بندی خاک در گودبرداری
خاک‌ها را از نظر مکانیکی و رفتاری می‌توان به دو دسته کلی طبقه‌بندی کرد:
1- خاک‌های چسبنده
2- خاک‌های غیرچسبنده (دانه‌ای)
از جمله خاک‌های چسبنده می‌توان به خاک‌های رس و لای (سیلت) اشاره کرد. از جمله خاک‌های غیرچسبنده نیز می‌توان به ماسه، شن، سنگ ریزه یا ریگ و قلوه سنگ اشاره کرد.
همچنین خاک‌ها را از نظر فیزیکی و اندازه دانه‌ها به دو دسته کلی طبقه بندی می‌کنند:
1- خاک‌های ریزدانه
2- خاک های درشت دانه
پارامترهای مکانیکی اصلی خاک
با توجه به خاک موجود٬ حجم عملیات و شرایط محیطی می‌توان عملیات خاکبرداری را انجام داد. به طور کلی می‌توان خاکبرداری را به دو دسته خاکبرداری مکانیزه و خاکبرداری دستی تقسیم‌بندی کرد.
در تعریف گودبرداری گفته شد که دیواره خاکی ایجاد میشود. این دیواره باید در حین ساخت دارای ایمنی مناسب باشد چرا که رانش خاک به صورت یکباره بوده و قابل کنترل نیست و با ریزش دیواره خاک موجب خسارت‌های جبران‌ناپذیر به افراد داخل گود و همچنین به ساختمان‌ها و تجهیزات اطراف گود میشود. به همین جهت سازه‌هایی جهت حفاظت دیواره گود ساخته می‌شوند که به آن‌ها سازه نگهبان گفته میشود.
سازه نگهبان
سازه نگهبان مانند گودبرداری تعاریف متعدد دارد. اما مطابق بند ۷-۱-۳-۴ از مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (پی و پی‌سازی)، «سازه‌های نگهبان به سازه‌هایی اطلاق میشود که برای نگهداری خاک به کاربرده می‌شوند. این سازه‌ها شامل انواع دیوارها و سیستم‌های نگهبان هستند، که در آن‌ها عناصر سازه‌ای ممکن است با خاک یا سنگ ترکیب شده و یا در آن‌ها از تسلیح خاک استفاده شود.»
باید دقت کرد هدف سازه نگهبان حفاظت دیواره گود است، بنابراین تمامی روش‌های محافظت سازه مجاور گود از داخل گود اشتباه است. البته علت این موضوع در مطالب آینده بیان خواهد شد.
وظایف مدیر پروژه و طراح در عملیات گودبرداری چیست؟
صاحب کار شخص حقیقی یا حقوقی مالک یا قائم مقام قانونی مالک کارگاه ساختمانی است که انجام عملیات گودبرداری را طبق قرارداد کتبی به سازنده واگذار می نماید. در صورتی که صاحب کار دارای پروانه اشتغال به کار اجرای ساختمان باشد، می تواند خود به عنوان سازنده فعالیت نماید. در پروژه های گودبرداری ساختمانی مهمترین مسئولیت های صاحب کار این است که صاحب کار موظف است مشخصات فنی املاک مجاور ملک خود را از شهرداری اخذ و در اختیار طراح پروژه قرار دهد.
همچنین موظف است در تمامی مراحل کار کلیه تجهیزات و منابع مالی را که برای تامین ایمنی گودبرداری را تامین نماید. طراح نیز موظف است گزارش طراحی و نقشه های اجرایی ایمنی گودبرداری و ارائه دستورالعمل های اجرایی را ارائه نماید.
در هر صورت گودبرداری نباید بیش‌ازحد مجاز به ساختمان های اطراف نزدیک شود. گاه بعضی با بی‌دقتی یا به خاطر سهولت کار خود، زیرساختمان همسایه را نیز خالی می‌کنند، در صورتی که نقصی در انجام کارها مشاهده کردید، ابتدا از طریق مراجعه به مسئولان فنی ساختمان نظیر مهندس ناظر، مجری یا مالک موضوع را به آرامی و محترمانه در میان بگذارید. در صورت نیاز می‌توانید به ناحیه و منطقه شهرداری یا دیگر مراجع ذیصلاح مراجعه کنید.
یکی از بهترین راه‌های کاهش خطرات گودبرداری، تمام کردن زودتر عملیات داخل گود و ایمن کردن و پر کردن مجدد آن است. بنابراین مراقب باشیدعوامل مختلف باعث توقف یا طولانی شدن زیاد و بیهوده کار نشود، زیرا این کار باعث سست شدن ساختمان شما میشود.
منابع:
حمیدرضا اشرفی، گودبرداری و سازه نگهبان، انتشارات نوآور
کتاب اصول گودبرداری و ایمنی گود، محمدحسین اجرایی
مقررات ملی ساختمان مباحث 7 و 12
 |
مپسا | نرم‌افزار آنلاین حسابداری پروژه ساخت و ساز |
|---|